حوزه علمیه حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام)شهرستان آباده پایگاه اینترنتی اطلاع رسانی و اخبار
نوشته های مشابه
فتاوا و احکام رؤیت هلال – بخش یکم: مبانی «رؤیت هلال با چشم عادی یا مسلح» و «اشتراط اتحاد افق یا عدم آن»
شنبه, ۱۱ اسفند ۱۳۹۷، ۰۷:۱۴ ب.ظ
فتاوا و احکام رؤیت هلال – بخش یکم: مبانی «رؤیت هلال با چشم عادی یا مسلّح» و «اشتراط اتّحاد افق یا عدم آن»
اختلاف مبانی فقهیِ مراجع عظام تقلید دربارۀ «راههای ثابت‌شدن اوّل ماه»، در آغاز ماه‌های قمری تأثیرگذار است. در این بحث، آنچه تأثیر بیشتری دارد، دو مبنای «رؤیت هلال با چشم عادی یا مسلّح» و «اشتراط اتّحاد افق یا عدم آن» است که در این مطلب، فتاوای مراجع در این دو بخش، ذکر و جمع‌بندی می‌شود. (برخلاف برخی سایت‌ها، جدیدترین نظر مراجع لحاظ شده و برای هر فتوا، لینکِ «معتبرترین منبع» در اینترنت داده شده‌است.)
تذکّر: با آرزوی طول عمر برای مراجع بزرگوار تقلید، ابتدا فتاوای مراجع درگذشته به‌ترتیب سالِ درگذشت ذکر می‌شود و سپس، فتاوای مراجع کنونی به‌ترتیب الفبایی نام خانوادگی. همچنین با حفظ احترام برای حضرات آیات عظام و مراجع بزرگوار، برای آسانی در خواندن و جلوگیری از تکرار پیش از هر فتوا، لقبِ «حضرت آیت‌الله العظمی آقای» از جلوی نام هر مرجع، حذف شده‌است.
الف) «رؤیت هلال با چشم عادی یا مسلّح»۱٫ امام خمینی(ره): * «اول ماه به پنج چیز ثابت می شود: اول: آن که خود انسان ماه را ببیند. …» [مسئلۀ ۱۷۳۰ رساله] * «رؤیت هلال با وسایل مستحدثه اعتبار ندارد؛ پس اگر با بعضی از وسایل بزرگ کننده یا نزدیک آورنده مانند تلسکوپ مثلاً ببیند، ولی بدون وسیله، هلال، قابل رؤیت نباشد، حکم به اول ماه نمی شود. پس معیار رؤیت با چشم، بدون وسیلۀ نزدیک آورنده یا بزرگ کننده است. البته اگر با وسیله ای آن را ببیند و جای آن را بداند سپس با چشم -بدون وسیله- آن را رؤیت نماید، حکم به اول ماه می شود. و همچنین است حال در این که رؤیت خسوف و کسوف با وسایل جدید اعتبار ندارد، پس اگر کسوف واضح نباشد مگر به وسایل جدید و چشم غیر مسلّح آن را نبیند، اثری بر آن مترتب نمی شود.» [ترجمۀ تحریر الوسیله، ج ۲، ص ۶۷۴، م ۱۸]
۲٫ خویی(ره): * «اول ماه به چهار چیز ثابت مى شود: اول- آن که خود انسان ماه را ببیند. …» [مسئلۀ ۱۷۳۹ رساله]
۳٫ گلپایگانی(ره): * «اول ماه به پنج چیز ثابت می‌شود: اول – آن که خود انسان ماه را ببیند. …» [مسئلۀ ۱۷۳۹ رساله]
۴٫ سیّدمحمّد صدر(ره): * «یثبت الهلال بعدّه طرق: أوّلاً: العلم الحاصل من الرؤیه. …» [منهج الصالحین، ج ۲، ص ۳۰] * «ثبوت الهلال بالمرصد الفلکیّ لیس بحجّه، و إنّما لا بدّ من رؤیه العین المجرّده الطبیعیّه. و کذا لو کانت العین المجرّده لشخص أعلی مستوی من البصر الطبیعیّ علی الأحوط. فإن لم یثبت بالعین المجرّده الطبیعیّه، کان حکم إکمال العدّه ساری المفعول.» [منهج الصالحین، ج ۲، ص ۲۸۷، م ۱۰۴۰]
۵٫ محمّد فاضل‌لنکرانی(ره): * «اوّل ماه به چند چیز ثابت مى شود: اوّل: آنکه خود انسان ماه را ببیند. …» [مسئلۀ ۱۷۸۰ رساله] * «در رؤیت هلال فرقى بین چشم غیرمسلح و چشم مسلح نمى کند و از این جهت رؤیت با تلسکوپ هم کافى است همان طور که با عینک، دوربین شکارى و مانند آنها کافى است.» [فتوای جدید در ۲۴ ماه مبارک رمضان ۱۴۲۵ ق]
۶٫ محمّدتقی بهجت(ره): * «اول ماه به پنج طریق ثابت مى شود: اول: خود انسان ماه را ببیند. …» [رساله] تذکّر: برای آنچه مشهور شده که ایشان قائل به «کفایت رؤیت هلال با چشم مسلّح» بوده‌اند، منبع معتبر و مستندی پیدا نشد و گردآورنده در پرسش از دفتر ایشان در قم، پاسخ گرفت که «ایشان قائل به کفایت رؤیت هلال با چشم مسلّح نبوده‌اند و استفاده از ابزار و چشم مسلّح برای یافتن جای هلال را بی‌اشکال می‌دانستند؛ ولی پس از یافتن، لازم می‌دانستند که هلال با چشم عادی هم دیده شود.»
۷٫ سیّدمحمود هاشمی‌شاهرودی(ره): * «اوّل ماه به چند چیز ثابت مى شود: اوّل- آنکه خود انسان ماه را ببیند. …» [رساله، ص ۳۶۶، م ۱۷۳۹] * «س: آیا رؤیت با چشم مسلح(دوربین و تلسکوپ) در حالی که همان هلال با چشم غیر مسلح رؤیت نمی‌شود، اول ماه را ثابت شرعاً میکند؟ ج: رؤیت هلال، تنها با چشم غیر مسلح و یا دوربین‌های متعارف ثابت می‌شود.» [استفتائات روزه در سایت فارسی] * «س: هل تکفی رؤیه الهلال بمثل الاجهزه الفلکیه و الراصدات العلمیه أم یشترط الرؤیه بالعین مجرده؟ ج: اذا کان المقصود الاستفاده من المنظار فی رؤیه الهلال، فالظاهر هو کفایته ولکن لایکفی ما یسمى بالتلسکوب.» [استفتائات روزه در سایت عربی] * «تکفی الرؤیه بالنواظیر المتعارفه و لا یثبت بالتلسکوب.» [استفتائات روزه در سایت عربی]
۸٫ حائری(سیّدکاظم): * «لا یبعد کفایه إمکانیّه الرؤیه بالعین المسلّحه.» [الفتاوى الواضحه، ص ۷۱۰] * «لا بدّ من إمکان رؤیته ولو بالعین المسلّحه بغضّ النظر عن مانع کالغیم.» [الفتاوی المنتخبه، ص ۱۹۵، م ۱]
۹٫ حکیم(سیّدمحمّدسعید): * «هلال ماه به چند طریق ثابت می‌شود: ۱) شخصاً ماه را ببیند. …» [رساله، ص ۲۶۲، م ۱۳۶۴] * «س: المفهوم من الرسائل العملیه للعلماء(رضوان الله علیهم) أنه لا یجوز الاعتماد على أجهزه الرصد الفلکی فی ثبوت هلال شهر رمضان، فهل ینطبق هذا الأمر على بقیه شهور السنه القمریه لا سیما شهر ذی الحجه؟ ج: نعم ینطبق ذلک على جمیع الشهور، فلا یصح الاعتماد فیها على ما لا یوجب العلم بظهور الهلال إلا البینه.» [استفتائات روزه در سایت عربی]
۱۰٫ خامنه‌ای(سیّدعلی): * «راههای ثابت شدن اول ماه: ۱. رؤیت شخص مکلف. …» [رسالۀ آموزشی، ج ۱، درس ۶۵] * «رؤیت با وسیله، فرقی با رؤیت به طریق عادی ندارد و معتبر است. ملاک آن است که عنوان رؤیت محفوظ باشد، پس رؤیت با چشم و با عینک و با تلسکوپ محکوم به حکم واحدند. بلی رؤیت تصویر هلال از طریق انعکاس به رایانه که در آن صدق عنوان رؤیت معلوم نیست محل اشکال است.» [رسالۀ آموزشی، ج ۱، درس ۶۵]
۱۱٫ سیستانی(سیّدعلی): * «اوّلِ هر ماه قمری به چهار چیز ثابت می‌شود: اوّل:آنکه خود انسان ماه را ببیند و دیدن، باید با چشم معمولی یعنی چشم غیر مسلّح باشد؛ بنابراین چنانچه هلال ماه با چشم معمولی قابل مشاهده نباشد، دیده‌شدن آن با تلسکوپ کافی نیست. بدیهی است استفاده از دوربین یا تلسکوپ یا وسایل و ابزار بزرگ‌نمایی مانند آن، برای پیدا نمودن و رصدِ موقعیّت مکانی هلال ماه در آسمان، اشکال ندارد؛ ولی باید دیدن ماه به گونه‌‌ای باشد که اگر دوربین یا تلسکوپ کنار رود، باز هم هلال ماه قابل مشاهده با چشم معمولی باشد. [پاورقی ۲۹: از زمان قدیم، هلال نزد عرب، میقاتی بوده که با آن ماه قمری را آغاز می‌‌کردند و در امور مختلف زندگی خود به آن اعتماد می‌‌کردند. اسلام نیز همین امر را تأیید نمود؛ قرآن کریم در سوره مبارکه بقره در این‌باره می‌‌فرماید: «یسألونک عن الأهلّه قل هی مواقیت للناس و الحجّ»؛ درباره هلال‌های ماه از تو سؤال می‌کنند؛ بگو: آنها، بیان اوقات (و تقویم طبیعی) برای (نظام زندگی) مردم و (تعیین وقت) حجّ است. در حقیقت، ماه یک تقویم طبیعی برای افراد بشر محسوب می‌شود که مردم أعمّ از باسواد و بی‌‌سواد و در هر نقطه‌ای از جهان باشند، می‌‌توانند از این تقویم طبیعی استفاده کنند و بدیهی است نظام زندگی اجتماعی بشر بدون تقویم -یعنی یک وسیله دقیق و عمومی برای تعیین تاریخ- امکان‌پذیر نیست؛ به همین دلیل، خداوند بزرگ برای نظام زندگی، این تقویم جهانی را در اختیار همگان قرار داده است. اصولاً یکی از امتیازات قوانین اسلام، این است که دستورات آن بر طبق مقیاس‌های طبیعی قرار داده شده‌است؛ زیرا مقیاس‌های طبیعی وسیلهای است که در اختیار همگان قرار دارد و گذشت زمان اثری بر آن نمیگذارد. امّا به عکس، مقیاس‌های غیر طبیعی در اختیار همه نیست؛ به همین دلیل میبینیم اسلام، مقیاس را گاهی وجب، گاهی گام و گاهی بند انگشتان و گاهی طول قامت و در مورد تعیین وقت، غروب آفتاب و طلوع فجر و گذشتن خورشید از نصف النهار و دیدن ماه قرار داده‌است. بدیهی است آنچه که صلاحیت میقات‌بودن برای مردم را آن هم به صورت عامّ دارد(آن‌چنان‌که در آیه شریفه آمده‌است)، هلال ماهی است که قابل رؤیت با چشم معمولی و غیر مسلّح باشد؛ امّا هلال ماهی که تنها با دوربین و تلسکوپ، دیدن آن امکان‌پذیر است و بعد از کنارزدن آن ابزار، دیگر قابل دیدن با چشم معمولی نباشد، صلاحیت ندارد که میقات برای عموم مردم در زمان‌های مختلف قرار داده شده‌باشد. همچنان‌که اگر میزان شرعی، دیدن با تلسکوپ باشد، روزۀ پیامبر خدا(صلّى الله علیه و آله) و ائمّۀ معصومین(علیهم السلام) و عید فطر آنان و حجّ و سایر اعمالی که در روزهای خاصّ از سال در شرع قرار داده شده، در برخی از حالات، در ایّام واقعی آن واقع نشده باشد و روشن است که آن بزرگواران در مورد آغاز ماه قمری، بر دیدن معمولی اعتماد می‌‌کرده‌اند و روایات و نصوص صادره از معصومین(علیهم السلام) انصراف از دیدن با ابزارهای بزرگ‌نمایی مثل دوربین یا تلسکوپ دارد. همچنان‌که اگر ذرّه بسیار کوچکی از خون بر روی شیئی باشد که آن ذرّه، با چشم معمولی قابل مشاهده نبوده و فقط در زیر میکروسکوپ‌های بسیار قوی قابل مشاهده باشد را نمی‌‌توان معیار برای نجاست اشیاء قرار داد و حکم نمود که آن شیء نجس است؛ یا در مبحث حدّ ترخّص -که در شرط نهم از شرایط شکسته‌شدن نماز مسافر توضیح آن گذشت- معیار، دیدن با چشم عادی بود و هرگز نمی‌‌توان دیدن با دوربین یا تلسکوپ را میزان در تعیین حدّ ترخص شهر قرار داد. خوانندگان محترم برای آشنایی با مبانی فقهی معظّم‌له در مبحث رؤیت هلال، می‌‌توانند به کتاب «أسئله حول رؤیه الهلال مع أجوبتها، وفق ما أفاده سماحه السیّد السیستانی) مراجعه نمایند.] و اگر مانعی مثل ابر یا غبار زیاد در آسمان است، چنانچه طوری باشد که اگر آن مانع (عارضی) در آسمان وجود نداشت، یقیناً ماه با چشم معمولی قابل دیدن بود، اوّل ماه ثابت می‌شود. …» [مسئلۀ ۲۱۲۸ رسالۀ جامع]
۱۲٫ شبیری‌زنجانی(سیّدموسی): * «راههای پنجگانۀ اثبات اول ماه: اوّل ماه به پنج چیز ثابت می‌شود: اوّل: خود انسان ماه را ببیند یا از جهتى براى انسان یقین حاصل شود.» [رسالۀ توضیح‌المسائل، ص ۳۴۸، م ۱۷۳۹] * «از هر راهی که قابل رؤیت بودن هلال با چشم غیر مسلّح، ثابت شود، کفایت میکند.» [احکام و استفتائات روزه، ص ۱۱۳، س ۴۲۲] * «رؤیت هلال با چشم مسلّح کفایت نمی‌کند؛ بلکه باید بتوان هلال را با چشم غیر مسلّح دید.» [احکام و استفتائات روزه، ص ۱۱۴، س ۴۲۴]
۱۳٫ صافی‌گلپایگانی(لطف‌الله): * «اول ماه به پنج چیز ثابت می شود: اول آن که خود انسان ماه را ببیند. …» [مسئلۀ ۱۷۳۹ رساله] * «کفایت رؤیت با چشم مسلّح، مورد اشکال است.» [استفتاء در احکام روزه]
۱۴٫ فیّاض(محمّداسحاق): * «اول ماه از پنج راه ثابت می‌شود: اول: آنکه خود انسان ماه را با چشم غیر مسلح ببیند یا به تواتر ثابت شود. …» [رساله، ص ۲۵۹] * «از نظر شرعی، ماه باید با چشم غیر مسلّح دیده شود، یعنی در صورتی که رؤیت آن تنها به‌وسیله تلسکوپ، دوربین و امثال آن مقدور باشد، اوّلِ ماه ثابت نمی‌گردد.» [رسالۀ نموداری احکام، ص ۴۶] * «س: آیا رؤیت هلال با چشمان مسلح برای اثبات اول ماه رمضان یا شوال کفایت میکند؟ ج: کفایت نمی‌کند.» [استفتاء در رؤیت هلال]
۱۵٫ مدرّسی(سیّدمحمّدتقی): * «س: ما هو المناط فی دخول الشهر الجدید عندکم؟ هل برؤیه الهلال بالعین المجرده؟ أم عند إمکان رؤیته؟ ج: رؤیه الهلال بالعین المجرّده.» [استفتائات روزه در سایت عربی] * «س: هل یجزی استخدام العدسات المکبره (العین المسلحه) لإثبات الشهور العربیه؟ ج: المعتمد فی إثبات الشهور القمریه هو الرؤیه بالعین المجرّده.» [استفتائات روزه در سایت عربی]
۱۶٫ مکارم‌شیرازی(ناصر): * «اوّل ماه از پنج طریق ثابت مى شود: ۱ـ دیدن ماه با چشم، امّا دیدن با دوربین و وسایل دیگرى از این قبیل کافى نیست.» [مسئلۀ ۱۴۵۶ رساله]
۱۷٫ نجفی(بشیرحسین): * «یثبت الهلال بالعلم الحاصل من الرؤیه أو التواتر…» [منهاج الصالحین، ص ۴۰۵] * «یَجب أن یُرى الهلال بالعین المُجرّده، و إن توقف ذلک على تحدید مکانه بالآله کالناظور؛ و بدون ذلک لا تترتب الآثار الشرعیه.» [استفتاء در احکام هلال] * «یجب أن یُری الهلال بالعین المجرده و إن توقف ذلک علی تحدید مکانه بالآله کالناظور، و لا بأس فی تحدید موقع الهلال بالآله ثم النظر إلیه بالعین المجرده، و بدون ذلک لا تترتب الآثار الشرعیه.» [أعمال و أحکام شهر رمضان المبارک، ص ۲۴۶]
۱۸٫ وحیدخراسانی(حسین): * «اوّل ماه به چند چیز ثابت مى شود: (اوّل) آن که خود انسان ماه را ببیند. …» [مسئلۀ ۱۷۳۸ رساله]
ب) «اشتراط اتّحاد افق یا عدم آن» و «اخبار رسانه‌ها»۱٫ امام خمینی(ره): * «اگر در شهری اول ماه ثابت شود، برای مردم شهر دیگر فایده ندارد، مگر آن دو شهر با هم نزدیک باشند، یا انسان بداند که افق آنها یکی است.» [مسئلۀ ۱۷۳۵ رساله] * «اول ماه به تلگراف ثابت نمی شود مگر دو شهری که از یکی به دیگری تلگراف کرده اند، نزدیک یا هم افق باشند و انسان بداند تلگراف از روی حکم حاکم شرع یا شهادت دو مرد عادل بوده است.» [مسئلۀ ۱۷۳۶ رساله]
۲٫ خویی(ره): * «اگر در شهرى اول ماه ثابت شود، در شهرهاى دیگر چه دور باشند چه نزدیک چه در افق متحد باشند یا نه نیز ثابت مى شود درصورتى که در شب مشترک باشند ولو اول شب یکى آخر شب دیگرى باشد.» [مسئلۀ ۱۷۴۴ رساله] * «اول ماه به تلگراف ثابت نمى شود، مگر انسان بداند که تلگراف از روى شهادت دو مرد عادل یا از راه دیگرى بوده که شرعاً معتبر است.» [مسئلۀ ۱۷۴۵ رساله]
۳٫ گلپایگانی(ره): * «اگر در شهرى اول ماه ثابت شود، براى مردم شهر دیگر فایده ندارد، مگر آن دو شهر با هم نزدیک باشند، یا انسان بداند که افق آنها یکى است یا در شهرى که دیده شده آفتاب زودتر از شهر خودش غروب کند.» [مسئلۀ ۱۷۴۴ رساله] * «اول ماه به (تلگرام) ثابت نمی‌شود، مگر دو شهرى که از یکى به دیگرى (تلگرام) کرده‌اند، نزدیک یا هم افق باشند و انسان بداند که (تلگرام) از روى حکم حاکم شرع یا شهادت دو مرد عادل بوده است.» [مسئلۀ ۱۷۴۵ رساله]
۴٫ سیّدمحمّد صدر(ره): * «إذا رؤی الهلال فی بلد أو منطقه من الأرض کفی فی الثبوت فی غیره مع اشتراکهما فی الأفق عرفاً، بل و کذلک مع اشتراکهما فی خطّ الطول. و بخلافه: فإنّ ثبوت الهلال فی أیّ منطقه کاف للثبوت فیما یکون علی غربها من المناطق و لا یکفی لما یکون علی شرقها إلّا بعد مضیّ برهه معتدّ بها کعشرین ساعه أو نحوها من الزمن.» [منهج الصالحین، ج ۲، ص ۳۱، م ۹۵]
۵٫ محمّد فاضل‌لنکرانی(ره): * «رؤیت هلال در هر محلى واقع شود براى محل هاى دیگر اعتبار دارد در صورتى که آن محل با محل هاى دیگر در شب اگرچه در مقدار کمى باشد اشتراک داشته باشند.» [فتوای جدید در ۲۴ ماه مبارک رمضان ۱۴۲۵ ق] * «اگر اول ماه در شهرى ثابت شود براى همه شهرهایى که با آن شهر در قسمتى از شب شریک هستند، کفایت مى کند.» [مسئلۀ ۱۷۸۵ رساله] * «اول ماه با تلفن، تلگراف رادیو و وسایل اطلاع رسانى جدید در صورتى ثابت مى شود که: ۱٫ در شهر مبدأ که اول ماه در آن ثابت شده به یکى از راه هایى که در مسأله ۱۷۸۰ ذکر شده ثابت شده باشد. ۲٫ انسان از خبر مذکور اطمینان به صحت آن پیدا کند. ۳٫ شهرى که در آن اول ماه ثابت شده با شهر مذکور در مقدارى از شب شریک باشند.» [مسئلۀ ۱۷۸۶ رساله]
۶٫ محمّدتقی بهجت(ره): * «اگر در شهرى ماه دیده شد در صورتى براى ساکنین شهر دیگر مفید است که یقین یا اطمینان بکنند اگر در آسمان یا زمین مانعى نبود در آنجا هم ماه دیده مى شد، چه در شرق باشد یا در غرب، ولى اگر به این مطلب یقین نداشته باشند نمى توانند به دیدن ماه در شهر دیگر اکتفا کنند.» [مسئلۀ ۱۳۷۲ رساله] * «اول ماه به تلگراف ثابت نمى شود، مگر این که انسان بداند تلگراف از راهى بوده که شرعاً معتبر است، مثلاً دو نفر شاهد عادل شهادت داده اند یا آنکه سبب اطمینان شود، اگر چه با ضمیمه نشانه ها و امارات دیگر باشد.» [مسئلۀ ۱۳۷۳ رساله] * «اشتراک افق: و اما مقدار حجیّت شهادت به حسب اماکن بعیده، پس اظهر حجیت آن است بر جمیع کسانى که قاطع باشند که اگر مثلاً اولِ شبِ جمعه، در مکانى دیده شود، اول شب جمعه مکان بعید، دیده شده یا می‌شود در صورت عدم مانع سماوى یا ارضى (بدون فرق بین شرقى و غربى)؛ و اگر مقطوع نباشد این مطلب و به حکم مقطوع نباشد، هر بلدى محکوم به حکم خود است به حسب رؤیت و عدم آن.» [جامع المسائل]
۷٫ سیّدمحمود هاشمی‌شاهرودی(ره): * «اگر در شهرى اول ماه ثابت شود، در شهرهاى دیگر، چه دور باشند، چه نزدیک، چه در افق متحد باشند یا نه نیز ثابت مىشود در صورتى که در شب مشترک باشند ولو اینکه اول شب یکى آخر شب دیگرى باشد.» [رساله، ص ۳۶۷، م ۱۷۴۴] * «اول ماه به تلگراف ثابت نمى‌شود، مگر انسان مطمئن شود که تلگراف از روى شهادت دو مرد عادل یا از راه دیگرى بوده که شرعاً معتبر است.» [رساله، ص ۳۶۷، م ۱۷۴۵] * «س: به نظر جناب عالى آیا در تعیین ماه قمرى، وحدت افق براى ثبوت هلال ماه شرط است یا نه؟ ج: وحدت افق در ثبوت هلال شرط نیست و اشتراک در شب با امکان رؤیت کافی است.» [استفتائات روزه در سایت فارسی] * «س: ما هو المراد من اللیل عند القول بکفایه رؤیه الهلال فی بلد ما للثبوت فی غیره من المناطق المشترکه فی اللیل، هل المراد هو اللیل الشرعی أم لا؟ ج: المراد هو اللیل الشرعی.» [استفتائات روزه در سایت عربی] * «س: آیا کفایت رویت هلال در مناطقی که اشتراک در شب دارند، منظور شب شرعی است یا نه؟ تعریف شب شرعی چیست و این اشتراک در شب برای ثبوت هلال به چه مقدار از لحاظ ساعت می باشد؟ ج: منظور از شب نسبت به هلال، غروب آفتاب تا طلوع آن است.» [استفتائات روزه در سایت فارسی]
۸٫ حائری(سیّدکاظم): * «متى ما رُئی الهلال فی بلد ثبت أوّل الشهر فی ذاک البلد و فی کلّ بلد آخر یشترک مع هذا البلد فی اللیل ولو یسیراً، أمّا البلد الذی لا یصل إلیه اللیل إلى أن ینتهی لیل البلد الأوّل فیتأخّر أوّل الشهر عندهم لا محاله.» [الفتاوى الواضحه، ص ۷۱۶] * «س: هل رؤیه الهلال فی البلاد البعیده تکفی عن سائر البلاد؟ ج: نعم یکفی ذلک مع الاشتراک فی شیء من اللیل.» [الفتاوی المنتخبه، ص ۱۹۵، م ۳]
۹٫ حکیم(سیّدمحمّدسعید): * «اگر در شهری ماه دیده شود، نسبت به همۀ شهرهایی که در طرف غرب آن شهر قرار دارند حلول ماه ثابت می شود، امّا نسبت به شهرهایی که در شرق آن شهر قرار دارند، فقط برای شهرهایی حجّت است که جزء سه قارّۀ آسیا -و بالتبع استرالیا- آفریقا و اروپا باشند، ولی نسبت به قاره‌های آمریکا و اقیانوسیّه حجّت نمی‌باشند. اگر در قاره‌های آمریکا و اقیانوسیه ماه دیده شود، نسبت به تمامی مناطق آن دو قارّه حجّت می‌باشد، ولی نسبت به سه قارّۀ دیگر حجّت نمی‌باشد.» [رساله، ص ۲۶۳، م ۱۳۶۷ و ۱۳۶۸] * «اگر در شهری ماه دیده شود، نسبت به همه شهرهایی که در طرف غرب آن شهر قرار دارند حلول ماه ثابت می‌شود، امّا نسبت به شهرهایی که در شرق آن شهر قرار دارند، فقط برای شهرهایی حجّت است که جزء سه قارّه آسیا، آفریقا و اروپا باشند، (که با محلّ رؤیت هلال، شب مشترک دارند) ولی نسبت به قاره‌های آمریکا و اقیانوسیّه حجّت نیست.» [منتخب المسائل، ص ۱۵۴-۱۵۵، م ۷۹۴]
۱۰٫ خامنه‌ای(سیّدعلی): * «س: آیا اتحاد افق در رؤیت هلال شرط است یا خیر؟ ج: بلی شرط است.» [أجوبه الاستفتائات، س ۸۳۸] * «اگر در شهری اول ماه ثابت شود برای شهرهای دیگر که در افق باهم متحد هستند کفایت میکند. منظور از اتحاد افق، شهرهایی است که از جهت احتمال رویت و عدم احتمال رویت هلال یکسان باشند.» [رسالۀ آموزشی، ج ۱، درس ۶۵] * «س: اگر ماه در کشورهاى شرقى رؤیت شود آیا براى کشورهاى غربى خودبه‌خود ثابت مىشود یا خیر؟ و حدود آن چیست؟ ج: رؤیت در بلد شرقى گرچه غالباً ملازم با امکان رؤیت به طریق اولى در بلد غربى است، لیکن گاهى به ملاحظه‌ى اختلاف زیاد در عرض جغرافیایى، چنین ملازمه‌اى منتفى است؛ و معیار کلّى ملازمه‌ى بین بلدین در امکان رؤیت هلال است.» [احکام روزه، س ۳۰]
۱۱٫ سیستانی(سیّدعلی): * «اگر در شهری اوّلِ ماه ثابت شود، در شهرهای دیگر که در افق با آن شهر متّحد می‌باشند (اتّحاد افق داشته باشند)، نیز اوّلِ ماه ثابت می‌شود و منظور از اتّحاد افق در اینجا، آن است که اگر در شهر اوّل ماه دیده شود، در شهر دوم اگر مانعی مانند ابر یا گرد و غبار نباشد، دیده می‌شود. [پاورقی ۳۱: پس با توجه به این معنا، هم‌افق بودن یا نبودن دو منطقه نسبت به یکدیگر، امر ثابتی نیست؛ بلکه در ماه‌های مختلف، ممکن است متفاوت باشد. توضیح بیشتر این است که: برای رؤیت هلال در شب اوّل ماه، اموری مؤثّر است؛ از جمله: زمان غروب خورشید و ماه و اختلاف زمان غروب آن دو و نیز مختصّات خورشید و ماه و جدایی زاویه‌ای ماه و خورشید که از اختلاف ارتفاع ماه و خورشید و نیز اختلاف سمت آن دو نشأت می‌گیرد و همین‌طور درصد روشنایی هلال و به اصطلاح فاز ماه و … . گاه ممکن است در یکی از ماه‌های قمری، ویژگی‌های فوق باعث شود ماه در افق شهری مثلاً با نورانیّت زیاد و مدّت مکث طولانی دیده شود که این امر باعث اطمینان می‌شود که در شهر به‌خصوص دیگر، چنانچه ابر یا مانع دیگری نبود، حتماً ماه دیده می‌شد و به اصطلاح بین رؤیت ماه با این شرایط در شهر اوّل و رؤیت ماه در شهر دوم ملازمه وجود دارد؛ امّا در ماه قمری دیگر، ممکن است در همان شهر اوّل، ماه دیده شود؛ امّا از آنجا که مثلاً مدّت مکث ماه و جدایی زاویه‌ای آن با خورشید، کم بوده، نتوان اطمینان پیدا کرد که اگر در شهر دوم، ابر یا مانع دیگری نبود، حتماً ماه دیده می‌شد و به تعبیر دیگر، بین رؤیت ماه در شهر اوّل با رؤیت ماه در شهر دوم ملازمه وجود ندارد. پس یک شهر، در یک ماه قمری، نسبت به شهر دیگر هم‌افق بوده؛ امّا در ماه دیگر نسبت به همان شهر، هم‌افق نمی‌باشد. البتّه به‌طور کلّی و عموم، ممکن است گفته شود: اگر شهری که ماه دیده شده (شهر اوّل)، در شرق شهر دوم -که مثلاً مانعی از دیده‌شدن ماه در آن بوده- قرار داشته باشد، چنانچه در خطّ عرض جغرافیایی، بیش از یک یا دو درجه اختلاف نداشته باشد، غالباً ملازمه وجود داشته و غالباً دیده‌شدن ماه در شهر اوّل، اوّل ماه را برای شهر دوم نیز ثابت میکند؛ بنابراین، ثابت‌شدن رؤیت ماه در مشهد، اوّل ماه را غالباً برای نیشابور، سبزوار، شاهرود، دامغان، تهران، قزوین، سقز، سردشت و … ثابت میکند. امّا در غیر این صورت، وجود ملازمه و ثابت‌شدن ماه در شهر دیگر، بستگی به ویژگی‌های ماهی دارد که در شهر اوّل رؤیت شده که در توضیحات به آن اشاره گردید؛ به‌طور مثال، در برخی از موارد ممکن است خصوصیّات رؤیت ماه طوری باشد که دیده‌شدن ماه در شهرهایی از پاکستان یا هندوستان یا حتّی عراق و عربستان، اوّل ماه در مشهد را هم ثابت کند و در بسیاری از موارد هم ممکن است دیده‌شدن ماه حتّی در تهران یا اصفهان یا شهرهای نزدیک‌تر مثل شاهرود هم، اوّل ماه را در مشهد ثابت ننماید، که در هر مورد می‌توان از متخصّصین متدیّن کسب اطّلاع نمود. از آنچه ذکر گردید، روشن شد که مرزها و تقسیمات کشوری و شهری، به هیچ‌وجه در اتّحاد افق و عدم آن، دخیل نمی‌باشد.]» [مسئلۀ ۲۱۳۲ رسالۀ جامع]
۱۲٫ شبیری‌زنجانی(سیّدموسی): * «تفاوت شهرها در ثبوت اول ماه: ا گر در شهرى اوّل ماه ثابت شود، براى مردم شهر دیگر فایده ندارد، مگر بداند که ا گر در شهر اوّل ماه دیده شود، در شهر دوم هم ماه دیده می‌شود.» [رسالۀ توضیح‌المسائل، ص ۳۴۹، م ۱۷۴۴] * «ثبوت ماه با وسایل ارتباطی: اوّل ماه با خبر رسانه‌های جمعی و وسایل ارتباطی ثابت نمی‌شود، مگر انسان بداند از روى شهادت دو مرد عادل یا از راه دیگرى بوده که شرعاً معتبر است.» [رسالۀ توضیح‌المسائل، ص ۳۴۹، م ۱۷۴۵] * «قابل رؤیت نبودن هلال در برخی نقاط یک کشور: س: وسعت جغرافیایی بعضی از کشورهای جهان موجب احتمال دیده شدن ماه در برخی از مناطق کشور و قابل رؤیت نبودن هلال در سایر نقاط آن کشورها می‌شود؛ حکم آغاز ماه در کشورهای این‌چنینی چگونه است؟ ج: هر منطقۀ کشور، حکم مستقلّ خود را دارد و لازم نیست در تمام یک کشور، اوّل ماه از یک شب آغاز گردد.» [احکام و استفتائات روزه، ص ۱۱۴، س ۴۲۶]
۱۳٫ صافی‌گلپایگانی(لطف‌الله): * «بعید نیست کفایت رؤیت ماه در هر محلی برای سایر نقاط.» [مسئلۀ ۱۷۴۴ رساله] * «اول ماه به تلگرام ثابت نمی شود، مگر این که انسان بداند که تلگرام از روی حکم حاکم شرع یا شهادت دو مرد عادل بوده است.» [مسئلۀ ۱۷۴۵ رساله] * «بطور کلی در هر نقطه از زمین که ماه رؤیت شود، برای هر نقطه دیگر که بعداً روز می‌شود، آن روز، روز اول ماه است.» [جامع الأحکام، ج ۱، ص ۱۳۲، س ۴۶۰] * «بنظر حقیر، رؤیت هلال اگر به یکی از راههایی که در رساله‌های عملیّه مذکور است ثابت شود، برای همه نقاطی که روزشان بعد از آن است، کفایت میکند.» [جامع الأحکام، ج ۱، ص ۱۳۲-۱۳۳، س ۴۶۲] * «بنظر حقیر، بعید نیست رؤیت هلال در هر نقطه‌ای، برای نقاط دیگر که در ساعت رؤیت هلال در آن شب یا روز باشد، کافی باشد؛ یعنی روز بعد از آن روز یا شب، برای آنها روز اوّل ماه است… .» [جامع الأحکام، ج ۱، ص ۱۳۳، س ۴۶۳] تذکّر: از مجموع فتاوا برداشت می‌شود که ایشان قائل به مبنای «اشتراک در بخشی از شب» هستند؛ این برداشت، در پرسش حضوری گردآورنده از دفتر ایشان در قم، مورد تأیید قرار گرفت.
۱۴٫ فیّاض(محمّداسحاق): * «مبنای ما اتحاد افق نمی‌باشد. در اتحاد افق، دو قول مشهور است: اول: اتحاد آفاق قاره‌های قدیم که شامل استرالیا و آمریکا نمی‌شود. دوم: اتحاد آفاق جمیع قاره‌ها که ما به قول دوم مایل هستیم، به این معنی که اگر هلال در هر کشوری که با کشور ما در یک بخش از شب -هرچند اندک- مشترک باشد، دیده شود، در کشور ما نیز ثابت می‌شود.» [استفتاء در رؤیت هلال] * «اگر هلال شوال در کشورهای اسلامی و غیراسلامی شرعاً ثابت شود و کشور شما با آن کشورها شب مشترک داشته باشد، برای شما هم ثابت می‌شود.» [استفتاء در رؤیت هلال] * «اگر ۲ نقطه از کره زمین، شبِ مشترک داشته‌باشند(هرچند فاصله بینشان زیاد باشد) و در یکی از آنها اوّلِ ماه ثابت شود، برای نقطه دوم نیز ثابت می‌شود.» [رسالۀ نموداری احکام، ص ۴۶]
۱۵٫ مدرّسی(سیّدمحمّدتقی): * «اذا ثبت الهلال فی بلد آخر فان اتفق أُفُقُهُ مع افق بلدک، او کان بحیث لو رؤی هناک رؤی فی بلدک، فانه یثبت عندک، وإلا فلا.» [شهر رمضان بصائر و أحکام، ص ۷۹] * «هر کس باید بر اساس ثبوت ماه رمضان در شهری که در آن اقامت دارد روزه بگیرد.» [استفتائات روزه در سایت فارسی]
۱۶٫ مکارم‌شیرازی(ناصر): * «اگر در شهرى اوّل ماه ثابت شود براى شهرهاى دیگر که با آن نزدیک است کافى است و همچنین شهرهاى دور دستى که افق آنها باهم متّحد است.» [مسئلۀ ۱۴۵۸ رساله]
۱۷٫ نجفی(بشیرحسین): * «إذا ثبت الهلال فی بلد وجب ترتیب أثره علی جمیع البلدان علی وجه المعموره.» [منهاج الصالحین، ص ۴۰۷، م ۱۰۴۴] * «إذا ثبت الهلال فی منطقه ثبت أوّل الشهر لجمیع أهل بقاع الأرض کلهم.» [استفتاء در احکام هلال] * «سماحه المرجع(دام ظله) یقول بالرؤیه العالمیه و تعنی أن الهلال إذا شوهد فی بلد من بلدان العالم فإنه یثبت حکمه فی جمیع بلدان العالم.» [استفتاء در احکام هلال]
۱۸٫ وحیدخراسانی(حسین): * «اگر در شهرى اوّل ماه ثابت شود ، در شهرهاى دیگر -چه دور باشند چه نزدیک ، چه در افق متّحد باشند یا نه- در صورتى که در بیشتر از شب مشترک باشند ثابت می شود ، و در غیر این صورت ثبوت اول ماه در آنجا محل اشکال است.» [مسئلۀ ۱۷۴۳ رساله] * «اوّل ماه به تلگراف ثابت نمى شود، مگر انسان بداند که تلگراف بر اساس حجّت شرعیّه بوده است.» [مسئلۀ ۱۷۴۴ رساله] * «اگر برای شما ثابت شد که ماه در کشور دیگری دیده شده، چنانچه آن کشور در بیشتر ساعات شب با محل سکونت شما مشترک باشد کافی است. مثلاً اگر شب ده ساعت است، در شش ساعتِ آن با محل سکونت شما مشترک باشد. و اگر در بیشتر ساعات شب مشترک نباشد، بنا بر احتیاط واجب، اول ماه ثابت نمی‌شود.» [منتخب احکام، ص ۱۴۰، س ۱۳۰]
ج) جمع‌بندی و دسته‌بندی مبانی با جمع‌بندی فتاوای ذکرشده از مراجع عظام تقلید دربارۀ «رؤیت هلال با چشم عادی یا مسلّح» و «اشتراط اتّحاد افق یا عدم آن»، مبانی فقهیِ ایشان را می‌توان چنین دسته بندی کرد:
مبنای یکم: مبنای «لزوم رؤیت هلال با چشم عادی» و «اشتراط اتّحاد افق» مبنای فقهی مشهور فقهاء مانند حضرات آیات عظام امام‌خمینی(ره)، گلپایگانی(ره)، سیّدمحمّد صدر(ره)، محمّدتقی بهجت(ره)، سیّدعلی سیستانی، سیّدموسی شبیری‌زنجانی، ناصر مکارم‌شیرازی، سیّدمحمّدتقی مدرّسی – مبنای دوم: مبنای «لزوم رؤیت هلال با چشم عادی» و «کفایت رؤیت در نقاطی که در بیشترِ شب با هم مشترک‌اند» مبنای فقهی حضرت آیت‌الله العظمی حسین وحیدخراسانی – مبنای سوم: مبنای «لزوم رؤیت هلال با چشم عادی» و «کفایت رؤیت در نقاطی که در بخشی از شب با هم مشترک‌اند» مبنای فقهی حضرات آیات عظام خویی(ره)، لطف‌الله صافی‌گلپایگانی، محمّداسحاق فیّاض – مبنای چهارم: مبنای «لزوم رؤیت هلال با چشم عادی» و «کفایت رؤیت در هر نقطه‌ای برای همۀ نقاط زمین» مبنای فقهی حضرت آیت‌الله العظمی بشیرحسین نجفی – مبنای پنجم: مبنای «کفایت رؤیت هلال با چشم مسلّح» و «اشتراط اتّحاد افق» مبنای فقهی حضرت آیت‌الله العظمی سیّدعلی خامنه‌ای – مبنای ششم: مبنای «کفایت رؤیت هلال با چشم مسلّح» و «کفایت رؤیت در نقاطی که در بخشی از شب با هم مشترک‌اند» مبنای فقهی حضرات آیات عظام محمّد فاضل‌لنکرانی(ره)، سیّدکاظم حائری – مبنای هفتم: مبنای «لزوم رؤیت هلال با چشم عادی» و «کفایت رؤیت در هر نقطه‌ای از قارّه‌های آسیا و استرالیا و آفریقا و اروپا برای تمام همین قارّه‌ها، و کفایت رؤیت در هر نقطه‌ای از قارّه‌های آمریکا و اقیانوسیّه برای همین دو قارّه» مبنای فقهی حضرت آیت‌الله العظمی سیّدمحمّدسعید حکیم – مبنای هشتم: مبنای «لزوم رؤیت هلال با چشم عادی یا دوربین‌های متعارف(و عدم کفایت رؤیت با تلسکوپ)» و «کفایت رؤیت در نقاطی که در بخشی از شب با هم مشترک‌اند» مبنای فقهی حضرت آیت‌الله العظمی سیّدمحمود هاشمی‌شاهرودی(ره)
برگرفته‌شده از aasemaan25.blog.ir
